Tên gọi Việt Nam trong thời kỳ thuộc Pháp: Tôn-khin, An-nam, Nam Kỳ
An Nam và Cochinchina: Nguồn gốc tên gọi và ảnh hưởng lịch sử
Nguồn gốc tên gọi “An Nam”
Tên gọi “An Nam” xuất phát từ việc Trung Quốc thường sử dụng để gọi nước Việt Nam trong các giai đoạn lịch sử, bất kể khi quốc hiệu của Việt Nam có thay đổi như thế nào. Lịch sử đã ghi nhận tên gọi này lần đầu tiên khi nhà Đường thành lập vùng tự trị mang tên “An Nam đô hộ phủ” ở miền Bắc Việt Nam. Từ đó, “An Nam” đã trở thành cách gọi phổ biến mà các nhà thư tịch Trung Quốc sử dụng để chỉ lãnh thổ và dân tộc Việt.
Trong suốt thời kỳ độc lập từ các triều đại như nhà Đinh, Tiền Lê đến Lý, Trần và các triều đại sau, mặc dù quốc hiệu có nhiều thay đổi (Đại Cồ Việt, Đại Việt, Đại Ngu…), nhưng Trung Quốc vẫn duy trì cách gọi “An Nam” trong các ghi chép và bản đồ của họ.
Một cái nhìn từ phương Tây
Đối với các nhà truyền giáo phương Tây, như Alexandre de Rhodes – người đã có đóng góp to lớn trong việc phát triển chữ Quốc ngữ, “Annam” được dùng như một khái niệm bao trùm để chỉ toàn bộ lãnh thổ Việt Nam, với hai vùng được đánh dấu rõ rệt: “Tunquin” (Đàng Ngoài) và “Cochinchine” (Đàng Trong).
Tên gọi “Cochinchina” và sự thay đổi ý nghĩa
Tên gọi “Cochinchina” ra đời từ những nhà buôn Bồ Đào Nha trong hành trình khám phá vùng Đông Nam Á. Ban đầu, họ sử dụng từ “Cauchy” – một tên gọi cổ của Việt Nam từ thời Hán. Tuy nhiên, khi phát hiện ra rằng “Cauchy” trùng với một địa danh ở Ấn Độ, họ đã thêm “china” (Trung Quốc) vào, dẫn đến cái tên “Cochinchina” – có nghĩa là “vùng Giao Chỉ gần Trung Quốc”.
Trong thời kỳ Trịnh-Nguyễn phân tranh, người phương Tây tiếp tục gọi vùng Đàng Trong, nơi các chúa Nguyễn cai trị, là “Cochinchina”. Vùng Đàng Ngoài, nơi chúa Trịnh thống trị, được gọi là “Tonkin”, dựa trên tên thủ đô Đông Kinh (Hà Nội ngày nay).
Khi thực dân Pháp xâm lược vào thế kỷ 19, “Cochinchina” được định nghĩa lại. Từ một thuật ngữ chỉ toàn bộ Đàng Trong, tên gọi này trở thành tên riêng dành cho vùng Nam Kỳ (Nam Bộ). Người Pháp chia Việt Nam thành ba kỳ:
- Cochinchina (Nam Bộ)
- Tonkin (Bắc Bộ)
- Annam (Trung Bộ)
Dù đã phân chia như vậy, người Pháp vẫn gán cho tất cả dân cư Việt danh xưng “Annamite” (người An Nam), thể hiện sự coi thường sự đa dạng văn hóa và lịch sử của dân tộc Việt.
Tìm hiểu thêm: Nguồn gốc tên gọi một số trái cây
Sự khác biệt văn hóa qua tên gọi
Việc chia thành ba kỳ không chỉ ảnh hưởng đến khía cạnh hành chính mà còn tác động mạnh đến văn hóa từng vùng miền. Nam Bộ (Cochinchina), với vị trí giao thương thuận lợi, đã trở thành trung tâm giao thoa văn hóa với sự du nhập từ nhiều nguồn văn hóa khác nhau. Ngược lại, Bắc Bộ (Tonkin) duy trì những truyền thống lâu đời, trong khi Trung Bộ (Annam) đóng vai trò làm cầu nối văn hóa và địa lý.
Tên gọi “Cochinchina” hiện nay không còn được sử dụng chính thức, nhưng nó vẫn được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu lịch sử và các bản đồ cổ.
Tham khảo thêm: Cửu Long – Có phải là 9 rồng?
Kết luận
Từ An Nam đến Cochinchina, những tên gọi này không chỉ đơn thuần là địa danh mà còn phản ánh nhiều giai đoạn lịch sử đặc biệt cũng như cách nhìn đa dạng của các thế lực bên ngoài về Việt Nam. Những thuật ngữ này gợi mở về những mối quan hệ phức tạp về chính trị, văn hóa và quyền lực. Hiểu rõ ý nghĩa của những tên gọi này chính là cách để chúng ta nhìn lại lịch sử đất nước, tôn vinh bản sắc dân tộc đã qua nhiều thăng trầm.
Nguồn Bài Viết Tên gọi Việt Nam thời kì thuộc Pháp: Tonkin, Annam, Cochinchina
